У Беларусі абаронцы правоў спажыўцоў яшчэ доўга без працы не застануцца — колькасць зваротаў да іх штогод стабільна расце.
Так, летась падтрымка Беларускага таварыства абароны спажыўцоў (БТАС) дапамагла 26 335 беларусам, у 2010 годзе такіх было 18 870 чалавек, у 2009 — больш як 15 тысяч. Колькасць пададзеных іскаў за год павялічылася амаль удвая — да 786 (з 379 у 2010 годзе), кампенсацыя матэрыяльнага і маральнага ўрону перавысіла 3,35 млрд рублёў (летась — 3,19 млрд рублёў).
Якімі таварамі і паслугамі найчасцей незадаволены суграмадзяне і ці многія з іх адстойваюць свае правы, высвятляла "Тут і цяпер".
На што скардзіцеся?
Паводле статысткі, штогод на няякасных таварах і паслугах кожны беларус страчвае каля 1 мільёна рублёў. Летась лідарамі "хіт-парада" скаргаў былі інтэрнэт-крамы, ЖЭСы і разнастайныя рамонтныя майстэрні. Сёлета ў спіс дабавіліся вытворцы мэблі (кухоннай, шафаў-купэ), а таксама пластыкавых вокнаў. Ніяк не завучаць формулу "спажывец заўсёды мае рацыю" прадаўцы ў большасці крам, дзе адмаўляюцца выдаваць кнігу скаргаў і прапаноў (абавязаны па першым патрабаванні, а калі гэтага не адбылося, можна смела выклікаць міліцыю. — Рэд.). Увогуле, стала менш іскаў, якія тычацца няякасных тавараў, і больш тых, якія тычацца няякасных паслуг.
"Два тыдні назад у мяне "паляцеў" халадзільнік, — дзеліцца маладая маці Ірына Шмялёва. — Гарантыйны тэрмін ужо мінуў, таму вырашылі звярнуцца не на завод-вытворац, а ў прыватную рамонтную майстэрню. Прыехаў майстар, паглядзеў матор, яшчэ нешта, запампаваў у выніку фрэон і запэўніў, што тэхніка будзе працаваць як новенькая. Мы аддалі больш за 400 тысяч рублёў, атрымалі гарантыйную распіску і са спакойнай душой падключылі халадзільнік. Не мінула і сутак, як ён "бахнуў", ледзь ці не ўсю заднюю сценку раскурочыла, і фрэон выцек. Зноў выклікалі майстра, які заявіў, што такога не можа быць, маўляў, мы штосьці няправільна падключылі. Я прыгразіла экспертызай, а то і судовай справай. Толькі тады фірма заварушылася, прыехаў яшчэ адзін майстар і выдаў, што трэба будзе даплаціць за новы рамонт. Кажу: "Не буду нічога плаціць, вы далі гарантыю, рамантуйце!" Дык яны праз два дні прыехалі зноў, прывезлі нам халадзільнік на замену — амаль такі ж самы, як быццам нейкая кліентка яго не пажадала выкупіць. Я так зразумела, што справа там насамрэч цёмная. Карацей, у выніку дамовіліся, каб яны нам пакінулі назаўсёды гэты "падменены" халадзільнік, але без гарантыйнага талона, а мы не даплачвалі б ні рубля. Магчыма, варта было пайсці на прынцып і даведацца, што ж не так з падменай і рамонтам, але халадзільнік нам, з дваімі дзецьмі, быў патрэбен тэрмінова, а лішніх грошай на экспертызу ці новую тэхніку няма".
"Гісторый пра "чэсных" прадаўцоў я магу расказаць не адзін дзясятак, — смяецца мінчанка Кацярына Сяргеева. — Прыкладам, набывала неяк тэлефон у інтэрнэт-краме. Кур'ер прывёз заказаную мадэль, усё нармальна, акрамя гарантыйнага талона — яго няма. Цікаўлюся: "А дзе?" Хлопец зрабіў абураны выгляд: "Вы што, мне не верыце?!" — "Не, — кажу, — я ж вас першы раз у жыцці бачу, мо і апошні". Так пакрыўдзіўся... Пры ім тэлефанавала зноў у магазін, каб далі талон. Тады ўжо стаў ідэальна ветлівы. Увогуле, я альбо неяк адразу бачу, калі мяне спрабуюць "развесці" — тады паварочваюся і сыходжу, альбо толькі дома заўважаю, што падсунулі дрэнь. У другім выпадку, калі адразу не заўважыла, а грошы невялікія і пытанне не прынцыповае, ваяваць не іду — шмат часу і нерваў гэта забярэ. Толькі раблю сабе зарубку на памяць, куды больш ні нагой альбо дзе па тры разы трэба чэкі правяраць, пра тэрміны годнасці тавараў чытаць і г.д.".
Праваабаронцы спажыўцоў заўважаюць, што такой мадэлі паводзін прытрымліваецца абсалютная большасць беларусаў, а ісці да канца і адстойваць свае правы гатовы хіба што 10% падманутых і пакрыўджаных спажыўцоў. Славутая наша "талерантнасць" у дадзеным выпадку заключаецца ў тым, каб, выявіўшы падман, аблаяць (і то не ўголас) нядобрасумленнага прадаўца, прадпрымальніка ці выканаўца работ, махнуць рукой і пайсці далей.
Вучыце матчастку
Амаль што хрэстаматыйная гісторыя здарылася са студэнткай Марынай Навумовіч: "Пазалетась мяняла бацільёны (стыльны жаночы абутак) — набыла на кірмашы, а праз два дні швы на пятцы разышліся. Прывезла здаваць, прадавец кажа: "Давайце адрамантуем". Я не згадзілася: "А мо там усе ніткі гнілыя?! Нічога потым не дакажу, вяртайце грошы". Прадавец пагадзіўся, але толькі праз два тыдні — маўляў, маю права здаць боты на экспертызу. Здаваць насамрэч не буду, але вы прыходзьце праз два тыдні. Знайшла адміністратара, які пацвердзіў: так, на жаль, прадавец мае права. Давялося зноў ехаць. Што ж зробіш?..".
Скаргі на няякасны абутак (і не больш якасны яго рамонт) — адны з самых распаўсюджаных сярод зваротаў спажыўцоў. Мы зладзілі невялікі эксперымент: запыталіся ў 20 чалавек (ад 18 да 50 гадоў), што яны ведаюць пра гарантыйны тэрмін на абутак і пра тое, як хутка прадавец абавязаны вярнуць пакупніку грошы за няякасную рэч. Вынік непрыемна ўразіў. Толькі палова апытаных памятаюць, што гарантыйны тэрмін на розныя віды абутку розны: на паўсядзённы і мадэльны — 30 дзён, спартыўны — 60, дзіцячы — ад 45 да 60. Пры гэтым, згодна з Законам "Аб абароне правоў спажыўцоў", прадавец не мае права скараціць гарантыйны тэрмін. Гарантыя на зімовы абутак адлічваецца з 15 лістапада, на вясенні — з 1 сакавіка, летні — з 1 мая, восеньскі — з 15 верасня.
Толькі 5 апытаных ведаюць, што ў выпадку, калі няякасны абутак мае вытворчы дэфект, скасаваць дамову куплі-продажу можна цягам 2 гадоў з моманту пакупкі, а не толькі цягам гарантыйнага тэрміну. Але найчасцей прадавец адразае: усё, гарантыйны тэрмін скончыўся, прэтэнзіі не да мяне — і яму вераць!
Нарэшце, усяго 3 чалавекі ведаюць, што грошы за няякасны тавар прадавец абавязаны вярнуць або адразу (максімальна праз 7 дзён), або праз 14 (пры правядзенні экспертызы, але ў такім выпадку ён абавязаны пісьмова паведаміць спажыўцу аб месцы і часе правядзення экспертызы).
"Пры набыцці абутку — асабліва дзесьці ў пераходах, кіёсках, прыватных крамах і павільёнах на рынку — пакупніку трэба быць асабліва ўважлівым, — падкрэслівае старшыня праўлення Мінскай гарадской арганізацыі абароны спажыўцоў ГА БТАС Васіль Парынаў. — Адразу дазнавайцеся, чыёй вытворчасці гэты абутак, хто яго ў Беларусь прывёз, якая на яго гарантыя і г.д. Прадавец абавязаны прадаставіць усю неабходную інфармацыю. Бо бывае, чалавек купляе як быццам в'етнамскі абутак, а ўнізе, пад язычком ботаў, стаіць штампік "выраблена ў Кітаі".
Закон не дышаль
Неўзабаве, падчас вясновай сесіі, парламентарыі разгледзяць змены ў спажывецкім заканадаўстве. У прыватнасці, грамадскія аб'яднанні спажыўцоў будуць працаваць з апошнімі выключна на бязвыплатнай аснове, затое змогуць кампенсаваць свае выдаткі за кошт боку, вінаватага ў парушэнні правоў спажыўцоў. Акрамя таго, прапаноўваецца добраахвотная атэстацыя супрацоўнікаў такіх аб'яднанняў як метад павышэння попыту на паслугі канкрэтных спецыялістаў.
Дарэчы, на сёння толькі ў сталіцы, паводле звестак Мінгарвыканкама, адстойваць правы спажыўцам дапамагаюць 13 грамадскіх аб'яднанняў.
Але значная частка праблем спажыўцоў, не перастаюць паўтараць спецыялісты, можа быць вырашана самімі ж спажыўцамі. Бо распаўсюджаных скаргаў — на пратэрмінаваныя тавары, абважванне і "памылкі ў чэку" на карысць прадаўца — можа істотна паменець, калі пакупнікі праявяць крыху больш пільнасці і ўважлівасці, не забываючыся чытаць этыкеткі, правяраць суму ў чэку адразу на касе, патрабаваць сертыфікаты якасці і г.д.
— Але нельга перакладваць усё гэта толькі на спажыўца, — мяркуе Васіль Парынаў. — Уважлівасць і дасведчанасць у першую чаргу прадаўца ўплывае на колькасць вяртанняў, прэтэнзій да няякаснага тавару і г.д. У нас жа часам спытаешся ў краме: "З чаго гэтая каўбаса?" — прадавец адказвае: "А я ведаю?". Як жа не ведаеш, калі на ўпакоўцы яе састаў прапісаны? І ўсю інфармацыю аб складзе, вытворцы, даце вырабу, тэрмінах захоўвання прадукту трэба давесці да спажыўца. Магчыма, часам лепш адразу папярэдзіць, што ў нейкага харчовага прадукту спецыфічны пах ці выгляд, але ён не пратэрмінаваны...
З іншага боку, разважае эксперт, і самім прадаўцам і вытворцам часта патрэбна абарона ад пакупнікоў-экстрэмістаў. Так, спажывецкі экстрэмізм у Беларусі ўжо існуе, і гэта не адзінкавыя выпадкі, а цэлая з'ява. "Прыкладам, адна жанчына два гады насіла туфлі, а потым іх мяняла, непрыкметна "арганізоўваючы" дэфект абцасаў ці падэшвы, і гэта паўтаралася некалькі разоў, пакуль не пачалі разбірацца дэталёва. Другая набыла дзіцячыя чаравічкі, а праз 3 тыдні прынесла мяняць. Толькі не іх, а зусім іншы па мадэлі, фасоне і нават колеры абутак. Сцвярджала: у мяне і чэк ёсць, у вас набыла; вярніце грошы! Але не заўважыла, што ў чэку прабіты зусім іншы артыкул абутку... Раней такія выпадкі здараліся з тэлевізарамі, але цяпер тут махлярыць стала цяжэй, бо пакуль не будзе тры і больш гарантыйных рамонтаў і заключэння майстэрні, што тэхніка непрыдатная для далейшай эксплуатацыі, яе не абмяняюць. Затое ўсё часцей экстрэмізм закранае харчовыя тавары. Скажам, набыў чалавек 10 пачкаў марожанага, 2 з'еў, а потым нібыта атруціўся, прыходзіць і прапаноўвае загадчыку крамы, каб не падымаць шум, заплаціць яму за нанесены ўрон. І многія на гэта згаджаюцца".
На дадзены момант каля 10—15 % спажыўцоў у Беларусі можна аднесці да спажыўцоў-экстрэмістаў. А метад барацьбы з імі, на думку эксперта, усё той жа — павышэнне спажывецкай граматнасці і культуры з абодвух бакоў. Усё ж Зямля круглая: сёння падманеш ты — заўтра падмануць цябе...
Між іншым
З 2000 года ў Беларусі заснаваны Дзень правоў спажыўцоў — 15 сакавіка. Сёлета ён прайшоў пад заклікам "Нашы грошы — нашы правы".
Добро пожаловать в реальность!